Te Rārangi Haurehu Kati Mahana a Aotearoa 1990-2020 He whakarāpopoto

E whakarāpopoto ana tēnei hoahoa i te Rārangi hou (i tukua ai ki te UNFCC i te Āperira o te tau 2022) e whai ana i ngā raraunga i kohia mai i te tau 1990 ki te tau 2020.
E whakarāpopoto ana tēnei hoahoa i te Rārangi hou (i tukua ai ki te UNFCC i te Āperira o te tau 2022) e whai ana i ngā raraunga i kohia mai i te tau 1990 ki te tau 2020.
Ko Te Rārangi Haurehu Kati Mahana te whakatau tata ā-tau e ōkawa ana mō ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga haurehu kati mahana nā te tangata i whakaputa i Aotearoa. He whakarāpopoto tēnei i te Rārangi hou, e aro ana ki ngā tau mai i te 1990 ki te 2020.
Ko tā te Rārangi nei, he ine i te anga whakamua a Aotearoa i raro i ngā herenga kei roto i te Kawenata ā-Anga mō te Āhuarangi Hurihuri a te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao (UNFCCC) me te Kawa o Kyoto. E ū ana te Rārangi nei ki ngā aratohu pūrongo a te UNFCCC me ngā aratohu tikanga rangahau ā-ao i whakatakotoria ai e te Pae Kōrero ā-Kāwanatanga i te Āhuarangi Hurihuri. E aro ana te Rārangi nei ki ngā tukunga mai i ngā rāngai e rima (arā, i te Ahuwhenua, i te Pūngao, i te Tukanga Ahumahi me te Whakamahinga Hua (IPPU), i te Para me te Whakamahinga Whenua, i te Panonitanga Whakamahinga Whenua me te Mahinga Ngahere (LULUCF)), tae atu ki ētahi atu mōhiohio me whakaatu i raro i te Kawa o Kyoto. E whai wāhi mai ana hoki ngā tukunga i Tokelau.
Ko Te Manatū mō te Taiao te tari whakahaere kua riro māna e whakaputa te Rārangi nei, engari kua mahi ngātahi ngā tari kāwanatanga ki te whakarite, ki te whakahiato hoki i te Rārangi nei. Ka tukuna te pūrongo mō te Rārangi i tōna tekau mā rima marama i muri mai i te pūrongo o te paunga o te tau ā-wākata kia nui ai te wā ki te kohikohi, ki te whakatūturu, ki te whakatikatika me te arotake i ngā raraunga.
Whakamahia ai ngā raraunga o te Rārangi a Aotearoa i ngā pūrongo ā-motu me ngā pūrongo ā-ao. Ka ārahi te Rārangi nei i ngā tūtohunga kaupapa here o Aotearoa mō te āhuarangi hurihuri, ā, mā tēnei hoki e aroturukihia ai te anga whakamua ki ngā whāinga whakaiti tukunga.
Ko te hauhā, ko te mewaro, ko te hauota-rua ōkai me ngā haurehu pūkōwhai ngā haurehu kati mahana e tirohia ana i te Rārangi nei.
E rite tonu ana te whakapaitia ake o te Rārangi nei. Ka tātaihia anō te raupapa ā-wā mō te Rārangi katoa, mai anō i te tau tīmatanga (1990) ki te tau kātahi anō ka taha ake, kia panonihia te tikanga rangahau, ngā raraunga tūāpapa rānei. Nō reira, ko ngā whakatau tata mō ngā tukunga i te Rārangi hou anahe e tika ana, ā, kāore e whaitake ana ngā rārangi o mua i roto i ngā whakatauritenga. E hāngai nui ana ngā panonitanga ki te Rārangi ki ngā whakapai ake i te kohinga raraunga mahi, i ngā āhuatanga tukunga, i ngā tikanga rangahau, i te tautuhinga rānei o ētahi atu pūtake tukunga.
Kua whakaputa mātou i ētahi mōhiohio mō ngā whakapai ake i ngā tikanga rangahau matua kua oti te whakamahere e whakaurua ana ki te Rārangi me te whakapae i te pānga o ērā ki ngā tukunga.
Kei roto i te Rārangi Haurehu Kati Mahana a Aotearoa 1990-2020 ngā raraunga mō te āhua o tā tātou ū ki te whakatutuki i te whāinga whakaiti tukunga mō te tau 2013 ki te tau 2020 i raro i te UNFCC. Kia oti te arotake, ka whakaū te Rārangi o te tau 2022 i ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga mō te roanga o taua wā i whāia ai.
Figure 1 is a horizontal bar graph showing a breakdown of New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector and gas type in 2020. Emissions and gases are represented in percentages.
It shows that:
Clouds are used to represent the breakdown of greenhouse gases by type in 2020 .
It shows that:
Figure 1 is a horizontal bar graph showing a breakdown of New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector and gas type in 2020. Emissions and gases are represented in percentages.
It shows that:
Clouds are used to represent the breakdown of greenhouse gases by type in 2020 .
It shows that:
1Kāore pea ngā ōrau e piki ki te 100 nā te whakaawhiwhi.
Figure 2 is a nested pie chart showing a breakdown of New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector, sub-category and gas type in 2020. Emissions and gases are represented in percentages. The inner pie chart shows that:
The outer pie chart shows that:
An external ring extends from the Agriculture section of the outer pie chart. This ring describes the greenhouse gas type attributed to Agriculture sub-categories.
It shows that:
A separate external ring extends from the Energy section of the outer pie chart. This ring divides the sub-category of transport. It shows that:
Figure 2 is a nested pie chart showing a breakdown of New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector, sub-category and gas type in 2020. Emissions and gases are represented in percentages. The inner pie chart shows that:
The outer pie chart shows that:
An external ring extends from the Agriculture section of the outer pie chart. This ring describes the greenhouse gas type attributed to Agriculture sub-categories.
It shows that:
A separate external ring extends from the Energy section of the outer pie chart. This ring divides the sub-category of transport. It shows that:
E whakaatuhia mai ana ngā tukunga me ngā whakakorenga haurehu kati mahana o Aotearoa i te tau 2020 i ia rāngai i te Hoahoa 3. He whenua whakawhirinaki a Tokelau kei tāwāhi. Kei te takoto ngā kōrero mō ngā tukunga katoa mai i Tokelau i te rāngai e kīia ana ko Ētahi atu i roto i te Rārangi.
Figure 3 is a horizontal bar graph that shows a breakdown of New Zealand’s GHG emissions by sector in 2020. Emissions are represented in million tonnes of carbon dioxide equivalent. It shows that:
Figure 3 is a horizontal bar graph that shows a breakdown of New Zealand’s GHG emissions by sector in 2020. Emissions are represented in million tonnes of carbon dioxide equivalent. It shows that:
I roto i te Rārangi, e wehea ana ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga ki ngā rāngai e rima, arā:
Ko te tapeke o ngā tukunga o Aotearoa te katoa o ngā tukunga mai i te rāngai Ahuwhenua, te rāngai Pūngao, te rāngai IPPU me te rāngai Para.
Ko te tapeke more o ngā tukunga te tapeke o ngā tukunga me ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga mai i te rāngai LULUCF
Kāore a Tokelau e pūrongo i ngā tukunga LULUCF, nō reira he ōrite ngā tukunga tapeke me ngā tukunga tapeke more o Tokelau.
Figure 4 is a line graph that shows New Zealand’s gross and net emissions (measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent) from 1990 to 2020. Gross emissions exclude the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector. Net emissions include the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector. It shows that:
Figure 4 is a line graph that shows New Zealand’s gross and net emissions (measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent) from 1990 to 2020. Gross emissions exclude the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector. Net emissions include the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector. It shows that:
I te tau 2020, i eke ngā tukunga tapeke haurehu kati mahana o Aotearoa ki te 78.8 miriona tana o te hauhā ōrite Mt CO2-e*. E 3 ōrau te nui o tēnei whakahekenga mai i ngā tukunga o te tau 2019 i puta ake ai nā ngā whakahekenga i ngā whakamahinga kora i ngā waka haere i ngā huarahi, i ngā whakanaotanga me ngā hanganuitanga, me ngā whakahaere rererangi ā-motu nā ngā here i puta ake i te mate KOWHEORI-19.
I nui katoa te whai wāhi a te rāngai Ahuwhenua me te rāngai Pūngao ki ngā tukunga o Aotearoa i eke rā ki te 50 ōrau me te 40 ōrau o ngā tukunga tapeke i te tau 2020, i tēnā me tēnā (kei te Hoahoa 1). Ko te 15 ōrau o ngā tukunga tapeke i ahu mai i ngā tukunga tūnuku ā-rori.
Hui katoa, neke atu i te haurua o ngā tukunga tapeke mō te tah ki te CO₂-e i ahu mai i te mewaro me te hauota-rua ōkai, ko te nuinga i puta ake i ngā mahi ahuwhenua (e 44 ōrau i tēnā, 11 ōrau i tēnā). Ko ērā atu tukunga i ahu nui mai i te hauhā (e 44 ōrau) i te rāngai Pūngao me te IPPU.
Mai i te tau 1990, e 21 ōrau te pikinga o ngā tukunga tapeke o Aotearoa. Kei raro ngā wāhi e rima i ahu mai ai ēnei tukunga i nui katoa te whai wāhi atu ki tēnei pikinga, e raupapa ana i runga i te kaha o te whai wāhi:
E whai wāhi ana ki ngā tukunga tōpū ngā tukunga tapeke tae atu ki ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga mai i te rāngai LULUCF. Whakakore ai ngā ngahere i te hauhā i te kōhauhau i te wā e tipu ana. Tuku ai hoki ngā ngahere i te hauhā kia oti te hauhake me te tua i aua ngahere, i muri mai rānei i ngā whakapōrearea māori, pēnei i te karawhiu a te āwhā. Nō reira, i mua i nui te pānga o te nui o ngā whakatōnga me ngā huringa hauhake ki te tapeke o te hauhā e whakakorea ana e ō tātou ngahere i te tau.
E whakapaetia ai ngā tukunga tapeke more, ka tātai te Manatū mō te Taiao me te Manatū Ahu Matua i te horahanga o te ngahere i Aotearoa. E ai ki ēnei whakapae, kei te takiwā o te 41,111 heketea te nui o te ngahere hou i whakatōkia, ā, e 2,506 heketea te nui o te ngahere i tuaina i te tau 2020.
I te tau 2020, e 55.4 Mt CO2-e, te tukunga tapeke o Aotearoa, i pūrongotia ai ki te UNFCC. I puta ai tēnei tātaitanga nā te tango i te 23.6 Mt CO2-e o ngā whakakorenga tukunga tapeke more i puta ake i te rāngai LULUCF mai i ngā tukunga tapeke e 78.8 Mt CO2-e. E 26 ōrau te pikinga ake o ngā tukunga tapeke ina whakatauritea ki ērā i te tau 1990.
I raro i ngā tikanga pūrongo a UNFCC, ka whakakore ngā tukunga tapeke mai i te rāngai LULUCF i tētahi 30 ōrau o ngā tukunga tapeke o Aotearoa i te tau 2020 (kei te Hoahoa 4). He iti tēnei whakahekenga mai i te tau 1990 i whakakore ai te rāngai LULUCF i tētahi 33 ōrau o ngā tukunga tapeke o Aotearoa (kei te Hoahoa 4). I puta ai tēnei panonitanga nā te pikinga o ngā tukunga tapeke i waenganui i te tau 1990 me te tau 2020.
He ara ine te hauhā ōrite (CO2-e) hei whakataurite i ngā haurehu kati mahana rerekē i runga i ngā pānga whakamahana o ia haurehu, i runga anō i te nui o te hauhā e ōrite ana. Whakamahia ai te CO₂-e hei whakaatu i ngā tukunga mai i ngā haurehu kati mahana rerekē ki tētahi waeine kotahi, he huarahi tēnei e kotahi ai te āhua o te pūrongo me te whakataurite i ērā tukunga.
E whāia ana ngā aratohu pūrongo ā-ao, nō reira whakamahi ai te Rārangi o te tau 1990 ki te tau 2020 i ngā uara pitomata mō te whakamahana haeretanga o te ao i roto i te 100 tau mai i te Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) Fourth Assessment Report. Tirohia tēnei Annex III of UNFCCC decision 24/CP.19.
Atu i te tau 2023, ka whakamahi te Rārangi i ngā uara pitomata whakamahana haeretanga o te ao i roto i te 100 tau mai i te pūrongo aromatawai tuarima a te IPCC i tautuhia ai i ngā aratohu mō te whakatakoto i ngā pūrongo mō ngā haurehu kati mahana i raro i te Whakaaetanga o Parī.
Figure 5 is a stacked area graph that shows trends in New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector from 1990 to 2020. Emissions are represented in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
It shows:
The emissions contribution from Tokelau is too small to be included in the figure.
Figure 5 is a stacked area graph that shows trends in New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector from 1990 to 2020. Emissions are represented in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
It shows:
The emissions contribution from Tokelau is too small to be included in the figure.
Figure 6 is a line graph that shows the absolute change in New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector from 1990 levels to 2020. The change is measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
Emissions from Tokelau are very small and have changed too little to be visible on the graph, which appears as a flat line.
Figure 6 is a line graph that shows the absolute change in New Zealand’s gross greenhouse gas emissions by sector from 1990 levels to 2020. The change is measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
Emissions from Tokelau are very small and have changed too little to be visible on the graph, which appears as a flat line.
Figure 7 is a line graph that shows trends in New Zealand’s greenhouse gas emissions by sector from 1990 to 2020. Emissions are measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
Figure 7 is a line graph that shows trends in New Zealand’s greenhouse gas emissions by sector from 1990 to 2020. Emissions are measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
I waenganui i te tau 1990 me te tau 2020, i piki ngā tukunga a te rāngai Ahumahi mā te 17 ōrau (Hoahoa 5 me te 7). Ko te take matua i pēnei ai, ko te pikinga mā te 80 ōrau o te kāhui kau miraka ā-motu nō te tau 1990, otirā, ko te pikinga o te whakamahinga o te whakahaumako hauota horihori mā tōna 693 ōrau nō te tau 1990. Kua whakakorea ēnei pikinga mā ngā hekenga o te nui o ngā hipi, ngā kau mīti me te tia mā te 55, te 15 me te 15 ōrau nō te tau 1990.
I te tau 2020, i paku heke ngā tukunga o te rāngai Ahumahi (mā tōna 0.2 ōrau). Ko te take matua i pēnei ai, ko te hekenga o te nui o ngā hipi, otirā, ko te hekenga hoki o te whakamahinga o te whakahaumako raima me te tiomimi. I piki ētahi atu tukunga nō puna kē, pēnei i te whakahaumako ropi-kore, me te kau mīti, miraka hoki, engari kāore ēnei pikinga i nui rawa ki te whakatau anō i te hekenga tapeke o ngā tukunga ahumahi. Kāore ngā herenga KOWHEORI-19 i whai pānga nui ki ngā tukunga o te rāngai Ahumahi i te tau 2020.
Ko ngā tukunga nā te rāngai Pūngao i piki mā te 32 ōrau i ērā o te tau 1990 (Hoahoa 5 me te 7). Ko te nuinga o tēnei i ahu mai i te tūnuku ā-rori (he pikinga tukunga o te 76 ōrau), me te whakamahinga o te koranehe mō te kai, te hiko me te whakaputanga mahana. Ka kitea i tēnei ia te piki haeretanga o ngā tukunga tae rawa ki te tau 2008, ā, nō muri mai ka āhua tau haere (Hoahoa 5 me te 7).
I waenganui i te tau 2019 me te tau 2020, i heke ngā tukunga o te rāngai Pūngao mā te 7 ōrau. Ko te take matua i heke ai ēnei ko ngā herenga o te KOWHEORI-19 i rongo whānuitia e te katoa o te rāngai Pūngao. Nā tēnei i kitea ai te hekenga o ngā tukunga nā te whakahaere waka me te whakahaerenga rererangi ā-motu, i piki rā mā te 1,093 kt CO2e (8 ōrau) me te 315.3 kt CO₂-e (31 ōrau). I pahawa tahi tēnei ki tētahi hekenga nā te whakanao me te hanganui o te 847.6 kt CO2-e (11 ōrau). I āhua tau anō nā ngā pikinga tukunga nā te hiko me te whakamahana.
Ko ngā tukunga nā te rāngai IPPU i te tau 2020 i piki mā te 29 ōrau i ērā o te tau 1990 (Hoahoa 5 me te 7). Ko te take matua i piki ai ko te whakamutu haeretanga o te whakamahinga o ngā matū tūkino pekerangi i raro i te Kawa o Montreal me te whakakapinga hoki ki te hauwai, te haukōwhai me te waro i ngā mahi whakamātao me te whakamātao hau. I piki ai hoki nā te nui o te whakamahi whakamātao hau i ngā whare me te rāngai whakamātao hau arumoni o Aotearoa. Waihoki, kua piki haere hoki ngā tukunga hauhā whakanao kohuke, matū me te konganuku nā te nui o te whakaratonga atu.
I waenganui i te tau 2019 me te tau 2020, i heke ai ngā tukunga a te IPPU mā te 5 ōrau. I hua ai tēnei nā tētahi hekenga nui i ngā tukunga nā te ahumahi konganuku me ētahi hekenga iti i ētahi atu wāhanga, nā ētahi katinga wāhi mahi i hua ai nā te KOWHEORI-19- me ētahi hekenga whakaputanga.
I te tau 2020, i heke ngā tukunga o te rāngai Para mā te 17 ōrau e ai ki ngā tukunga o te tau 1990. I piki ngā tukunga ā-tau i waenganui i te tau 1990 me te tau 2002 nā te pikinga o te taupori me ngā whakahaeretanga tauhokohoko, ā, kua āta heke ināianei nō te tau 2004. Ko te take matua i heke ai ko ngā whakahounga i ngā mahi whakahaere para totoka ki ngā ruapara ā-rohe, āpaia rā i ngā mahi whakaaraara haurehu ruapara.
Ko te nui o ngā tukunga a te rāngai Para i te tau 2020 ko te 43.8 kt CO2-e (1 ōrau) iti iho i ērā o te tau 2019. Ko te take matua i heke ai ko te whakahekenga o ngā tukunga mewaro i te rōpū whiu para totoka, nā ngā panonitanga ki te hanganga o te para kua whiua ki ngā ruapara ā-rohe. Kāore ngā tukunga a te rāngai Para i te tau 2020 i pāngia nuitia e ngā herenga Kōwheori-19.
E rua ngā huarahi ki te tātai i ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga nā te rāngai LULUCF. Ko te tuatahi ka whakamahia mō te tukunga tapeke i raro i te UNFCCC. Ko te tuatahi ko tētahi pūrongo mō tētahi wāhanga o ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga e ai ki ngā tukanga pūrongo tāpiri o te te Kawa o Kyoto (KP-LULUCF). Ko te rautaki tuarua e whakamahia ana ki te haurapa i ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga o te whāinga whakaheke tukunga o Aotearoa mō te wāhanga 2013– 2020. Ka kīia tēnei whakatau tata he whāinga tukunga tapeke.
I te tau 2020, he putanga waro* te rāngai LULUCF e 23.3 miriona tana CO₂-e te nui o ngā whakakorenga tukunga tapeke. Ko ngā manei mō ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga a te LULUCF kei roto i ngā mahi hauhake me te whakarake i ngā ngahere whakanao, me ngā pāpātanga tāupe o mua o ngā whakatōnga ngahere hou.
Ko ngā whakakorenga tukunga a te rāngai LULUCF i te tau 2020 i 9.8 ōrau nui ake i ērā o te tau 1990. Ko te take matua e pēnei nei ko te pikinga o te whakaputanga o ngā huanga rākau kua oti te tua.
I waenganui i te tau 2019 me te tau 2020, ko ngā whakakorenga tukunga tapeke a te rāngai LULUCF i piki mā te 1 ōrau (mai i 23.0 ki te 23.3 miriona tana CO₂-e). I pēnei ai ngā whakakorenga tukunga nā te hekenga o te whakarake i ngā ngahere whakatō, ā, ko te mutunga iho ka iti iho te huringa o te whenua ngahere hei whenua pātītī. I āhua tau haere tēnei whakahekenga nā ngā whakakorenga tukunga i ngā whakanaotanga tope rākau, nā te mea i heke iho te whakanaotanga nā ngā whakatōhenehene tukatuka, whakanekeneke hoki a te mate KOWHEORI-19.
Figure 8 is a line graph that shows the trend in net emissions from the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector from 1990 to 2020 (under the United Nations Framework Convention on Climate Change reporting) measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
Figure 8 is a line graph that shows the trend in net emissions from the Land Use, Land-Use Change and Forestry sector from 1990 to 2020 (under the United Nations Framework Convention on Climate Change reporting) measured in million tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that:
Ahakoa i whakatau a Aotearoa kia noho te whāinga mō te tau 2020 i raro i te mana o te UNFCCC, tēnā, i te Kawa o Kyoto, i whakatau hoki mātou ki te whakamahi i ngā ture o te Kawa o Kyoto i ō mātou whakahaerenga whāinga kia mārama ai, kia hāngai ai hoki.
E pūrongotia ai te anga whakamua ki te whāinga o te tau 2020, i whakamahi mātou i te arotakenga whāinga e whakamahi noa nei i tētahi wāhanga o ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga katoa nā te rāngai LULUCF e kapi mai ana ko ngā ngahere i whakatōkia nō muri mai i te tau 1989, ko ngā panonitanga i ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga i ngā ngahere i mua mai i te tau 1990 e hua ai i ngā tukanga whakahaere ngahere, me te whakarake ngahere.*
Ka pūrongo mātou i te anga whakamua ki te whāinga o te tau 2020.
I te tau 2019, nā te Climate Change Response (Zero Carbon) Amendment Act i hua ai ki te ture ngā whāinga rāroto mō te tau 2050, tae atu rā ki te mewara koiora. Ko te tikanga o te mewara koiora ko ngā tukunga mewara katoa nā ngā rāngai Ahumahi me te Para (i pūrongotia ai i te Rārangi). Ko ngā whainga ā mohoa nei mō te mewara koiora ko te whakaheke tukunga mewara koiora mā te 24 ki te 47 ōrau i raro iho i ērā o te tau 2017 i mua i te tau 2050, ā, me te 10 ōrau hoki o raro iho o ērā o te tau 2017 i mua i te tau 2030.
Ko ngā waeine katoa kei te miriona tana CO2-e e whakamahi ana i te IPCC Fourth Assessment Report’s 100-year Global Warming Potential mō te mewara (25) | 2017 | 2020 |
---|---|---|
Tōpūtanga mewaro (kāore e kapi ana i te rāngai LULUCF) | 34.4 | 34.4 |
Mewaro koiora | 33.5 | 33.5 |
Mewaro ahuwhenua | 30.3 | 30.5 |
Mewaro para | 3.2 | 3.0 |
Kei roto te putanga waro i ētahi tukunga, tūmahi, mīhini rānei e tango ana i tētahi GHG i te kōhauhau. He putanga waro tapeke te LULUCF nā te mea he nui ake tana whakakore i te hauhā, i tana tuku.
He whakaaetanga ā-ao te Kawa o Kyoto e whai pānga ana ki te Kawenata ā-Anga mō te Āhuarangi Hurihuri a te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao. Kei roto ko ētahi whāinga whakaheke tukunga e here ana i ngā Pāti whenua whanake kua whakarārangitia ki te Tāpiritanga B, e ai ki te Whakahounga o Doha. Mō ētahi anō whakamāramatanga mō te Whakahounga o Doha, tirohia te pae tukutuku a te Manatū mō te Taiao e pā ana ki te Kawenata ā-Anga mō te Āhuarangi Hurihuri a te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao me Aotearoa.
Ko te whakanehenehe ko te whakatō ngahere ki tētahi wāhi kāore i reira he ngahere i ngā tau e 50 i mua mai.
Ko te whakangahere anō te whakatōnga anō o te ngahere ki tētahi wāhi i reira rā he ngahere i hurihia ai hei whenua hei whakamahinga kē i ngā tau e 50 kua hori. Mō te wā tuatahi, tuarua hoki i whakaūngia ai te Kawa o Kyoto (2008–2020), kua herea mai te whakangahere anō ki ētahi wāhi ngahere-kore i te 31 o Tihema 1989.
Ko te whakarake he panonitanga whakamahinga whenua kia ngahere-kore (hei tauira, ko te mahi pāmu) mō tētahi wā.
Ko te whakahaere ngahere ko te whakahaere i ngā ngahere i tū ai i mua i te tau 1990.
He rerekē tō Aotearoa kīwhaiaro tukunga i te nuinga o ngā whenua e 43 o ngā whenua Tāpiritanga I*. He haurua o ngā tukunga a Aotearoa ka ahu mai i te rāngai Ahumahi (50 ōrau). I te nuinga o te wā, i ngā whenua rerekē o te Tāpiritanga I, he iti noa iho te nui o tā te rāngai Ahumahi ki te tukunga tōpū (13 ōrau te toharite).
Ko te katoa o ngā raraunga tukunga i tēnei wāhanga nō te Kawenata ā-Anga mō te Āhuarangi Hurihuri a te Kotahitanga o Ngā Iwi o te Ao (UNFCCC) me te Tāhono Raraunga (2020). Ko ngā raraunga Tāpiritanga I i ēnei whakatairitenga, e kaute motuhake ana i ngā mema o te Uniana o Ūropi (EU), ā, kāore e kapi mai ana i te EU hei wāhi kotahi. Me aro te whakatairitenga ki ngā whenua Tāpiritanga I nā te mea katoa ēnei whenua ka whakamahi i ngā tikanga pūrongo haurehu kati mahana ōrite ki te pūrongo i ngā tukunga me ngā whakakorenga tukunga.
Nā te nui o ngā taumata whakanao ahumahi i Aotearoa i nui ai hoki te mewara me te hauota-rua ōkai i te tukunga tōpū. He nui ake te āheinga whakamahana haere o ēnei haurehu i te hauhā. E ai ki ngā raraunga hou o te Rārangi mō te tau 2019 mō ngā whenua Tāpiritanga 1, kei te tūranga 21 a Aotearoa mō ngā tukunga tōpū i waenganui i ngā whenua Tāpiritanga I, engari ko ngā tukunga o Aotearoa mō ia tangata i tuaono, arā, ko te rite i te 17.2 tana hauhā (CO2-e) mō ia kotahi rau pūranga (Hoahoa 9).
Ko ngā tukunga Tāpiritanga 1 hou nō te tau 2019, nō ngā rārangi i tukuna i te tau 2021. Ko te tukunga hauhā tōpū o Aotearoa i te tau 2019, ko te 7.8 tana mō ia kotahi rau pūranga, ā, tata ana tēnei ki te toharite o te Tāpiritanga I 2019, arā, ko te 7.5 tana o te CO² mō ia kotahi rau pūranga (Hoahoa 9). Ka whakaatu tēnei i te huanga nui o te hiko i Aotearoa nei mai i ngā rawa whakahou. I te tau 2020, ko te nui o te hiko i ahu mai i ngā mātāpuna rawa whakahou i Aotearoa ko te 81 ōrau.
Ko te tukunga tōpū a Aotearoa, ko tōna 0.17 ōrau o te tukunga tōpū o te ao katoa. Heoi anō, kua piki te tukunga tōpū nō te tau 1990, manohi anō i te nuinga o ngā whenua Tāpiritanga I (hei tauira, i Peretānia me Tiamana) kei raro iho ngā tukunga i ērā nō te tau 1990.
Figure 9 is a bar graph that compares emissions per capita for several different countries in 2019. The average for Annex 1 countries (as named by the United Nations Framework Convention on Climate Change) is compared with Australia, Japan, New Zealand, the United Kingdom, and the United States of America. The Annex and each country show two bars which represent carbon dioxide only per capita and emissions of all gases per capita. Emissions are measured in tonnes of carbon dioxide equivalent.
In particular, it shows that in 2019:
Ka whakamahia ngā raraunga o te Rārangi ki te aroturuki i te whanaketanga ki te whāinga whakaheke tukunga ā-ao mō te wāhanga 2013–2020 i raro iho i te UNFCCC, ki te whakaheke i ngā haurehu kati mahana mā te 5 ōrau i raro iho i ngā taumata tōpū o te tau 1990.
Ka tukuna e Aotearoa tāna pūronga mō tana anga whakamua ki te whāinga mō 2020 i tāna pūrongo taurua ka tukuna ki te UNFCCC ā te Tīhema o te tau 2022.
Ko te anga whakamua ki tō Aotearoa whāinga o te tau 2020 e kapi ana i roto i te Pūrongo Tūranga Tōpū a te Mānatū mō te Taiao, ka whakahōungia ka puta ana he Rārangi hou.
Ka tīmata a Aotearoa ki te pūrongo i te anga whakamua i roto tana whai wāhitanga tuatahi ki te Whakataunga ā-Motu mō ngā Whai Wāhitanga (NDC) mō waenga i te tau 2021 ki te tau 2030 me tana pūrongo e pā ana ki te Rārangi i te Āperira 2023 (koinei te pūrongo Rārangi tuatahi kei roto ko ngā raraunga o te wāhanga NDC), tahi ki tāna pūrongo pūataata taurua tuatahi ka tukuna ki te UNFCCC i mua i te Tīhema 2024.
*He Whakamārama
Ko te Tāpiritanga I ki te UNFCCC e whakarārangi mai ana i ngā whenua ahumahi i noho ai hei mema ki te Whakahaere mō te Whanaketanga me te Pāhekoheko ā-Ōhanga me ngā whenua he ōhanga e huri ana i te tau 1992 (te tau i whakaaetia ai te UNFCCC ). Ko ngā whenua e rārāngi mai ana i te Tāpiritanga I e whai Hoanga ana ki te UNFCCC me auau te pūrongo mō te raraunga āhuarangi, ngā kaupapa here me ngā inenga, tae atu rā (i ngā wāhi e tika ana) ki ngā kaupapa e whakahaerehia ana e te Kawa o Kyoto.
Ko Te Rārangi Haurehu Kati Mahana te mātāpuna mōhiohio e ōkawa ana mō ngā raraunga tukunga haurehu kati mahana o Aotearoa.
Kia whānui ake ai tō ako mō tā Aotearoa pūrongo, ine hoki i tā mātou anga whakamua ki ā mātou whāinga me ētahi atu pūrongo tukunga, tirohia tā mātou whārangi ipurangi mō ngā whāinga whakaheke tukunga o Aotearoa.
Ko ētahi atu mātāpuna raraunga i ahu mai i Te Rārangi mō ngā take rāroto ko ēnei e whai ake nei:
Ā Tatauranga Aotearoa hua tukunga:
Ka whakaputaina anō Te Rārangi Haurehu Kati Mahana mō te tau 1990 ki te 2021 ā te 15 o Āperira ā te tau 2023.
Te Rārangi Haurehu Kati Mahana a Aotearoa 1990-2020 He whakarāpopoto
April 2022
© Ministry for the Environment